Een van de belangrijkste kenmerken van creativiteit is de eigenschap onderwerpen te herformuleren. Herformuleren betekent er op een andere manier naar kijken. We kennen de uitdrukking 'het is maar hoe je het bekijkt' en daarin is nu een van de belangrijkere eigenschappen van de creatieve persoonlijkheid naar terug te voeren. Als we een onderzoek uitvoeren, zelfs als buitenstaander is het niet gemakkelijk om niet geleidelijk aan de 'oogkleppen' van de insiders over te nemen. Op een nieuwe baan zien we in het begin veel dingen nog anders dan degenen die er langer zijn. Maar het is verbazingwekkend hoe snel de gewoontes en kijkwijzen worden overgenomen. Misschien zijn we te gevoelig voor wat hoort. Bij een NASA projekt had een werkgroep moeilijkheden met een telescopische arm van het zonnepaneel. De moeilijkheid was de smering, in de ruimte werd de olie gauw te dik. Na hier meer dan een maand aan gewerkt te hebben besloot de projektleider eens langs te gaan bij een bekende van hem, die als creatief bekend stond. Daar werd het probleem voorgelegd en de eerste vraag die daar gesteld werd was: 'Moet het zonnepaneel in en uit kunnen klappen?' Dit was het, de oplossing was de zonnepanelen gewoon vast te monteren. Het probleem werd dus 'geherformuleerd' en toen bleek er geen probleem te zijn. Dikwijls als we met iets bezig zijn hebben we een bepaalde weg in gedachten en steken veel energie om oplossingen te vinden die in de lijn liggen van ons voor ogen staande oplossingen. We bijten er ons in vast en vergeten dan, dat er meerdere wegen naar Rome leiden. Bij probleemoplossend gedrag zou ik onderscheid willen maken tussen: intelligent gedrag, inventief gedrag en creatief gedrag.
Intelligent gedrag is de vaardigheid in het vinden van een oplossing voor een bepaald probleem. Het blijft dus op één lijn en binnen hetzelfde kader of in de woorden van Heer Bommel: 'binnen hetzelfde denkraam'.
Inventief gedrag zoekt alternatieve oplossingen waardoor een keuze uit oplossingen gemaakt kan worden.
Creatief gedrag formuleert de probleemstelling op zodanige wijze dat er geen probleem meer is. Er ontstaat een doelstelling en stimuleert het bedenken van alternatieve manieren om het doel te bereiken.
Het lijkt op de kleuter, die onbreekbaar speelgoed krijgt en daar snel mee is uitgespeeld. Het enige interessante is de verpakking, die kan namelijk voor andere dingen gebruikt worden (herformuleren). Als intelligente ouders zien dat het kind moet spelen zullen ze snel een adequate oplossing zoeken in de vorm van degelijk speelgoed. Jammer voor het kind, want dat is erg goed in het herformuleren van voorwerpen: een banaan wordt een pistool, drie stoelen en een tafel achter elkaar een trein, enzovoorts. Intelligente mensen gebruiken echter de dingen alleen waar ze voor dienen. Een tafel is voor hen geen trap, want daar is die niet voor gekocht. Toch zijn er genoeg mensen die zonder erbij stil te staan een tafel of stoel, in geval van nood, snel herformuleren om die vervolgens te gebruiken als trap.
Inventieve ouders kopen verschillende soorten speelgoed en zijn niet altijd even gelukkig als ze zien dat hun kind het meeste plezier heeft met de onbenulligste dingen en creatieve ouders? Nou die kopen niet te veel, maar geven kinderen de mogelijkheid zelf te bouwen, bijvoorbeeld met lego. Elk doosje is weer iets anders en als je de kinderen hun gang laat gaan, combineren ze verschillende dozen op volkomen nieuwe wijze. De optimale gelegenheid om te herformuleren dus.
Samenvattend meen ik te mogen stellen dat het creatieve kind geleidelijk aan op school steeds intelligenter gedrag gaat vertonen. Als ze het probleem maar weten leren ze daar snel een oplossing voor te vinden.
De kunstenaar David Hockney had zo het probleem dat mensen weinig aandacht besteedden aan zijn foto's. Als we een foto zien kijken we daar heel kort na, zeker als we er zelf niet opstaan. Hij heeft toen gekozen voor een andere manier van presentatie.
Zo is er een foto van Billy Wilder en echtgenote, die helemaal is verdeeld in vierkanten. Op het eerste gezicht lijkt het alsof er een raamwerk over de foto is gelegd. Als je aandachtiger kijkt, zie je ook dat deze vierkanten niet altijd perfect aansluiten. Ondertussen zit je al een hele tijd naar de foto te kijken! De kunstenaar heeft dus gezocht naar een vorm waardoor de kijker langer blijft kijken en heeft die gevonden door het onderwerp van de foto te herordenen of te herformuleren. Op een andere foto zijn een aantal verschillende opnames van een oude vrouw, die scrabble speelt zodanig geordend, dat de toeschouwer blijft kijken totdat hij of zij het beeld heeft geordend. De kijker wordt dus actief betrokken bij de foto. (voor voorbeeld klik hier)Een ander voorbeeld is de 'stierenkop' van P. Picasso. Een beeldhouwwerk dat in het Louvre hangt en bestaat uit een bronzen afgietsel van een stuur en zadel.
Picasso heeft ook eens gezegd dat creativiteit destructiviteit betekent (een ommelet krijg je niet met hele eieren). Het oude beeld of manier van kijken moet worden vernietigd om het op een nieuwe manier te kunnen herordenen. De 'stierenkop' is zo een prachtig voorbeeld van herformuleren. Het bestaat uit een zadel en stuur, maar roept onmiddellijk het beeld op van een stier. Dit is de betekenis van herformuleren. Het houdt in naar het bestaande materiaal kijken vanuit een andere invalshoek. Als je in een gegeven situatie alleen ziet wat iedereen ziet, dan be je zo representatief voor je cultuur dat je er het slachtoffer van bent geworden.
S.I. Hayakawa
Hiervoor kunnen creatieve technieken gebruikt worden zoals mind mapping en metaforen. Door opnieuw de bestaande situatie te gaan bekijken en er zo veel mogelijk over op te schrijven, volgens een andere ordening, zullen vanzelf nieuwe gezichtspunten duidelijk worden.
Dit zullen we nauwelijks doen als we intelligent gedrag blijven vertonen. Dat staat namelijk geen omwegen toe. Het enige wat telt is een oplossing. Maar toen astronauten de ruimte in gingen en ritssluitingen niet zo bruikbaar bleken in verband met de handschoenen, kwam men via een metafoor, namelijk trekken door de jungle, via lianen die overal aan vast klitten op klitteband. En dat bleek een zeer goede oplossing.
Creativiteit is dus meer dan iets leuks of zomaar wat anders, het betekent bewust herformuleren. Zo nieuwe oplossingen vinden is dus wel leuk en anders.
[Terug naar Index herformuleren] [Terug naar Start Index] [Door naar publicatieoverzicht] [ Door naar Index boekbesprekingen] [Door naar bedrijfskunde index]
[go to English Index]