de vos in de schaduw
Als we één aspect onder de loupe nemen: bijvoorbeeld destructiviteit, is het heel goed mogelijk dat de ouders het kind verboden om boekjes kapot te maken. Aangezien een kind niets liever wil dan geliefd worden door zijn ouders, zal het hieraan proberen te voldoen. Als dit streng doorgevoerd wordt zal het aspect destructiviteit -en alles wat daar in de kinderlijke wereld verband mee houdt- door het kind worden verdrongen. Later tijdens de schooljaren zal nog meer conformiteit worden afgedwongen en omdat kinderen kneedbaar zijn en aardig gevonden willen worden, zullen velen hier aan toe geven. We moeten daarbij niet vergeten dat het (volwassen) schoolsysteem heel efficiënt is opgezet en daardoor weinig ruimte biedt voor individuele en originele ontwikkeling; ‘doe-het-zelf’ bouwen dus. Het leren is dan ook eerder een afleren en ontwikkeling veelal inwikkeling. Daarnaast willen we bij een groep horen en dat betekent dikwijls ook bepaalde voorkeuren inleveren. Ook het werk zal zijn tol eisen. Uiteindelijk hebben we een volwassene die vooral afgeleerd heeft bepaalde dingen te doen omdat ze door de omgeving niet op prijs werden en/of worden gesteld (de cyclus van de vos). Afgezien van de beperktere visie lijkt er weinig aan de hand maar hier is het oppassen geblazen. De verdrongen en onderdrukte eigenschappen zijn niet in het niets opgelost maar hebben hun plaats gekregen in de schaduw. Want bewust of onbewust ieder van ons heeft alle emoties in zich. De onderdrukte aspecten vormen de schaduwkant van de persoonlijkheid; de zijde die we voor ons zelf houden en niet willen tonen aan de anderen. Wat we wel willen tonen noemde Jung de persona (latijn voor masker). De schaduw zou ik willen symboliseren als een ton:
.Het lijkt erop alsof we tijdens onze jeugd voortdurend bezig zijn met dingen in die ton te stoppen om te voldoen aan de eisen van de omgeving. De prijs die je voor die gehoorzaamheid betaalt is het verlies van je heelheid. Je creëert zo een masker om te laten zien wat je denkt dat anderen willen zien. Dit betekent dat er dingen worden verdrongen, die niet verdwijnen maar die bewust niet geaccepteerd worden. Zo maakt Harville Hendrix een onderscheid in verschillende delen van de zelf. Hij zegt dat de oorspronkelijke heelheid, de liefhebbende, één geheel vormende aard waarmee je werd geboren, is versplinterd en bestaat uit drie verschillende entiteiten:1 Je ‘verloren zelf’, die delen van je wezen die je op grond van de eisen van de maatschappij hebt onderdrukt.
2 Je ‘onechte zelf, de façade die je hebt opgetrokken om de leemte op te vullen die door deze onderdrukking en het gebrek aan de juiste voeding in het leven is geroepen.
3 Je ‘afgewezen zelf’, de negatieve delen van je onechte zelf die werden afgekeurd en die je daarom hebt ontkend.
Die delen van je oorspronkelijke zelf die intact waren gebleven en bepaalde aspecten van je onechte zelf waren het enige waarvan je je in dit uiterst complex geheel bewust was. Samen vormden ze je ‘persoonlijkheid’, de manier waarop je jezelf aan een ander zou beschrijven. Als we echter de beschrijving van de ander horen wijkt die dikwijls erg af. Dat komt omdat we de verdrongen of afgewezen delen of eigenschappen niet bewust zijn maar wel bezitten. Volwassen mensen kunnen zo soms in bepaalde situaties heel kinderachtig reageren. Ze willen het eigenlijk niet, maar het overkomt hun. Het is heel vervelend en komt omdat we deze ton niet ergens kunnen neerzetten (en of dat energie kost!?). We zeulen hem steeds mee en ontwikkeling betekent veelal de verdrongen emoties er weer uit halen en eigen maken. Dit proces noemde Jung individuatie.
Net zoals de echte schaduw dragen we hem steeds mee, het is onze onzichtbare begeleider, die we als een, naar gelang zijn grootte met meer of minder moeite, meedragen. We kunnen de schaduw niet elimineren. Zij is de altijd aanwezige duistere broeder of zuster. Als je niet ziet waar zij zich bevindt, is het waarschijnlijk hommeles geblazen. Je kunt er dan namelijk vrijwel zeker van zijn dat zij zich schuilhoudt achter de rug. “De vraag luidt dus nooit: Heb ik een schaduw-probleem? Heb ik een negatieve kant? maar: Waar bevindt zij zich nu? Als je dat niet ziet, wordt het oppassen geblazen!” Alles of veel van wat anders is is dan gek, stom of niet goed.
Ter illustratie een voorbeeld van G. Morgan (Imaginisatie, Scriptum Books). De afbeelding laat een varken zien met daar omheen een slager, een kunstenaar, een wolf, een boer, een dierenarts, een filosoof, een moslim en een klein kind.
Als we nu een simpele vraag stellen: Wat is het varken? Dan blijkt dat het antwoord tamelijk ingewikkeld is omdat het varken vele dingen tegelijkertijd is. Voor de wolf is het varken eten; voor de moslim een onrein dier; de slager en de boer kijken ernaar als handelswaar; de dierenarts kijkt naar de gezondheid van het beest; het kind denkt aan de Grote Boze Wolf en de Drie Kleine Biggetjes, enzovoort.
De echte betekenis van het beest varieert al naar gelang het referentiekader van waaruit men kijkt. Ieder kader opent of sluit een begripshorizon door op een bepaalde manier aandacht aan de tekening te schenken. Destructiviteit speelt ook een rol in ons kijken. Bewust op een andere, ongewone plaats gaan staan vereist durf om je kwetsbaar op te stellen.
[Zie ook Creatief tenten bouwen]
De schaduw gebruiken
Het paradoxale is dat onze duistere kant, dat deel van onszelf dat zich op zijn eigen tijd en zonder logica openbaart en zijn eisen stelt, ons als geen andere deel van onze persoonlijkheid onze ware aard, onze meest eigen manier van werken laat zien. Deze tegenkrachten van de bewuste persoonlijkheid leveren feitelijk veel dynamische energie en maken ons leven tot iets bijzonders.
Omgaan met je eigen schaduwkanten betekent gebruik maken van de complementariteit van je eigen mogelijkheden. Om energie op te wekken heb je een plus- en minpool nodig en beweging.
“Als je leeft zonder het creatieve potentieel van je eigen destructiviteit
ben je een engel van bordpapier.”
Sheldon B. Kopp
Als een pool niet gebruikt wordt ontstaat er een huis dat een soort psychische gevangenis is geworden.
Dat is heel vermoeiend want je wilt iets en toch gebeurt het anders dan je gewild had. Overal om je heen zoek je naar de sleutel, niet beseffend dat er geen sleutel is: de gevangenis is er alleen voor jou. De tralies worden gevormd door afweermechanismen die je niet onderkent en die je aandacht voortdurend van jezelf afleiden naar de omgeving.
[Terug naar Start Index]
Om er een paar te noemen:
verdringing - het buiten het bewustzijn houden van (pijnlijke) ervaringen, wordt vaak als het belangrijkste afweermechanisme gezien. Een bekende vorm is vergeten.
Ontkenning - van de werkelijkheid treedt op als een pijnlijke situatie als niet reëel wordt erkend, of zelfs in het geheel niet wordt waargenomen.
Intellectualisering -is een te sterk functioneren van het ego, dat als het ware bepaalde gevaarlijk geachte impulsen tracht te bezweren en onder controle te brengen met logische redelijke en bewuste overwegingen. Zo is de rationalisering (rechtvaardiging) van impulsief gedrag gericht op het aanvaardbaar maken van het gedrag, en het vermijden van schuldgevoelens. Regressie - het terugvallen op een eerdere ontwikkelingsfase, kan optreden wanneer we voor een bijna onmogelijke taak staan, waaraan we denken niet te kunnen voldoen.
Projectie - is het afweermechanisme met behulp waarvan bedreigende gevoelens, driften of ideeën niet worden ‘terug verwezen’ naar het onbewuste, maar aan een ander worden toegeschreven.
Als we onze schaduwkanten willen leren kennen, moet je een blik werpen op de weerkaatsing achter de spiegel. Als je in de spiegel kijkt, zie je jezelf immers alleen zoals je jezelf wilt zien. Als je achter de spiegel kijkt, zie je jezelf zoals anderen je zien. Geloof je dat niet kijk dan eerst eens naar iemand anders. Haal je iemand voor de geest van wie je weet dat hij zichzelf op een bepaalde manier voor de gek houdt. Dat is geen probleem, we zien immers de schaduw van anderen heel gemakkelijk en staan er vaak versteld van dat zij blijkbaar onmogelijk kunnen zien wat ons zonneklaar is. Als dit nu opgaat voor een ander geldt dat zonder twijfel ook voor mijzelf. Dat wil zeggen als ik jouw schaduw, waar jij blind voor bent, zo duidelijk zie mag ik haast wel aannemen dat jij mijn schaduw, waar ik blind voor ben, net zo duidelijk ziet. Als we dat dan aan elkaar vriendelijk en met respect duidelijk maken, is deze feedback een van de beste methoden om inzicht te krijgen in je persoonlijke schaduw. Een andere manier is te kijken naar je eigen projecties. Projectie is een onbewust mechanisme dat in werking treedt als er een trekje of kenmerk van je persoonlijkheid de kop opsteekt dat je niet bewust onderkent (uit de ton dus). Van daaruit observeer en reageer je op die trek in anderen. Je ziet in de ander iets dat deel uitmaakt van jezelf, maar dat je verdringt en je dus in die ander irriteert. Anders gezegd als wat we als informatie opnemen heeft niets van doen met projectie. Alles wat ons emotioneel beïnvloedt wel. Tevens betekent het projecteren dat je los komt van je eigen energie. Bv. de irritatie maakt je kwaad op een ander. Je doet iets juist niet, omdat het voor een ander is en en erkent niet dat je het eigenlijk zelf wilt. Zo leg je de minpool bij een ander en probeert alleen de pluspool te zijn, want negatief lijkt ‘ongewenst’. In tegenstelling tot de kikvors: die is gewoon kikvors.
Als we met de vinger naar een ander wijzen, zijn er altijd drie vingers
die naar onszelf wijzen.
Zo kunnen we onze fouten en gebreken benutten en van zwakten sterkten maken, de andere kant van de schaduw is de bondgenoot.
[Terug naar Start Index] [Voor metaforen van Morgan klik hier Index Metaforen]
[Terug naar Index herformuleren]