Herformuleren (creatieve proces deel 1)[voor deel 2 zie herformuleren met Beelden]
A bid for vision: METAFOREN in de praktijk
Een bewerking van presentatie voor KreaNET-bijeenkomst 20 maart 2001,van Tom Rietveld en Hans Kokhuis.
(Voor complete tekst zie www.KreaNet.Net, via agenda kunt u downloaden)
De rol van de change agent bestaat uit 3 stappen, waarbij metaforen een belangrijke rol kunnen spelen om greep te krijgen op ‘het systeem’:
a) analyse m.a.w. een beeld schetsen van de huidige situatie [IST],
b) toekomstvisie/ perspecief met een beeld te benoemen, communicatie over de gewenste situatie [SOLL],

c) Herformuleren: het proces om te komen tot de gewenste situatie en de overgangsbeelden [CHANGE AGENT]
Feitelijk zien we hier dus een verschuiving van probleemoplosser –de situatie wordt niet gewijzigd, maar blijft binnen bestaande paradigma- naar visionair –de persoon die met beelden mensen bewust maakt van toekomstperspectief. [meer over paradigma’s, klik hier]

Een creatieve herbezinning van de organisatie om creatief te kunnen leren zijn, lijkt dan ook een betere keuze dan reorganisatie met behoud van de functionele hiërarchie. Herformuleren betekent problemen anders benoemen en zo naar kansen zoeken, buiten het gebied van de vertaling (oppervlakte structuur = statisch) naar de transformatie in de dieptestructuur (=dynamisch) (zie ook 15% ) zoeken.
het creatieve proces
Het creatieve proces beoogt: door beweging ongeziene mogelijkheden in het 'hologram' van het universum (en binnen de organisatie) zichtbaar maken.
We onderscheiden meestal vier fasen:
- oriëntatie (bewustwording en toenemende spanning)
- incubatie (de situatie blijft in het achterhoofd)
- illuminatie (de flits: zou dit iets zijn ?!)
- verificatie (uitproberen en aanpassen)
(in het SHITE-model zijn deze ook verwerkt)
In de eerste fase verzamelen we gegevens; we luisteren, lezen en vragen en verwerken die gegevens tot informatie en neemt de spanning toe. Tijdens de tweede fase broeden we op de verkregen kennis en neemt de frustratie toe. Deze frustratie en daarmee gepaard gaande spanning kunnen leiden tot herformuleren, d.w.z. vanuit andere invalshoeken kijken; stoel wordt trap, richtingaanwijzer wordt achteruitrijlicht. Als we voldoende open zijn en/of de juiste technieken hanteren zal er een 'lampje gaan branden': het AHA-moment noemt Koestler dit in de wetenschap. Hetzelfde is in de kunst het AH-moment en in humor het HAHA-moment. Vervolgens zullen we willen weten of het werkt: verificatie. De uitwerking en realiteitswaarde van het idee en de mogelijke bruikbaarheid worden uitgeprobeerd.
De kans dat twee zaken gecombineerd worden tot een nieuw idee, wordt groter naarmate we meer verbeeldingskracht gebruiken. Onze verbeeldingskracht kunnen we oefenen door bewust voortdurend beelden te bedenken bij de informatie. Door veel feiten en informatie te verzamelen verhoog je de kans op nieuwe associaties.
Zoals hier beschreven levert dit een duidelijk proces op, maar het is goed ons te realiseren dat dit in de praktijk heel anders (lijkt te) werkt. Tijdens het proces volgen we dikwijls intuïtief onze eigen regels en hoewel die hier dikwijls wel mee overeen komen hoeft dat zeker niet altijd zo te zijn. Bovendien worden verschillende fazen soms wel en soms niet herhaalt: iteratief. Als we onze aanpak creatief willen maken zal bewuste aandacht aan de processtappen van groot belang zijn. We mogen echter niet vergeten dat echte, serieuze creativiteit een houding is. Modellen (Pirsig noemt ze statische waarden) geven de structuur weer, maar laten niets zien over het ongrijpbare, de onbewuste achtergrond (Pirsig: dynamische waarden) of de ziel. De ziel kent twee kanten: zielig en bezielend en waar hoewel we allemaal weten of mensen (klein)zielig of bezield bezig zijn, is dat niet echt in een model te vatten.
De informatieverwerking in het creatieve denkproces bestaat uit: divergent denken gevolgd door convergent denken. Deze fazen kunnen diverse malen doorlopen worden voor een creatieve oplossing gevonden wordt. In het divergente stadium wordt een probleem opnieuw vanuit verschillende invalshoeken geformuleerd, uitgewerkt en speels benaderd. Hierbij kunnen tal van fantasierijke variaties worden bedacht zoals bij vrije associatie, waarmee de psychoanalyse vaste denkpatronen tracht te doorbreken (bijv. prikkelwoorden). Wanneer divergentie niet als denkproces wordt onderkend, kan deze onbewust plaatsvinden als het individu probeert te slapen of te rusten en door toeval.
Creatieve vermogens zijn o.a.
o flexibiliteit in denken en handelen
o originaliteit en aandacht voor processen
o herformuleren en/of herstructureren
o doordringen tot de kern
o aanvoelen wat problemen geeft of zal geven
o uitstellen van oordeel
Om problemen op te lossen op voor ons bekende wijze maken we dikwijls slechts gebruik van de bekende of bewuste wereld en die wordt in onze cultuur veelal bepaald door de linkerhersenhelft. Zo blijven we binnen bestaande zienswijzen of paradigma’s. Feitelijk gebruiken we dus heel weinig van de mogelijkheden van de hersenen (ca. 1500 g.; aantal neuronen: 1 gevolgd door miljoen 0; snelheid: 1sec. kloktijd = 100 jaar hersenactiviteit; aantal mogelijkheden per sec.: 1 gevolgd door 25 km aan nullen !!…).
Als we beiden hersenhelften optimaal benutten maken we gebruik van synergie: de som van samenwerkende delen is meer dan een optelling van de afzonderlijke delen.
Om nieuwe mogelijkheden te vinden zullen we dus een sprong (‘de mindhop’) moeten maken van de linker naar de rechterzijde. Werken met beelden activeert vooral de rechterhersenhelft. Samenwerking van linker- en rechterhelft: structuur en beelden, logica en intuïtie, digitaal en analoog, analyse en droom, taal en kleur maakt een ijzersterke synergetische verbinding. [naar Index Metaforen]
Altijd als we voor problemen staan, en niet voor het ‘eerste de beste’ willen/kunnen kiezen, moeten we een beroep doen op onze onderbewuste hulpbronnen. Creativiteit heeft veel te maken met spiritualiteit. Een spiritualiteit die niets te maken heeft met zweverigheid maar het concrete zijn. Op een gegeven moment zijn we gekomen aan de uiterste grenzen van wat we dachten dat mogelijk was. Naast probleemstellend zal kansenscheppend gedrag wel zo belangrijk worden .
Hier wil ik een belangrijke stap in het creatieve proces, namelijk die van herformuleren op concrete wijze voor het voetlicht brengen.
Als we creativiteit proberen te organiseren gebeurt dat vooral vanuit het ‘management-denken’. En manage is een metafoor, oorspronkelijk betekent het ‘paard in een draf houden’. Dit betekent dat je creativiteit niet moet proberen te managen maar te leiden en dat vereist geen gefragmenteerd denken, een kenmerk van managen. Managers zijn geneigd functioneel en probleemoplossend te denken en veelal is hun aanpak gebaseerd op de leertheorie van Kolb, die denkers, bezinners, beslissers en doeners onderscheidt. Deze indeling vinden we dan ook in veel organisaties terug. En voor het creatieve proces is dat juist niet functioneel. Serieuze creativiteit betekent het denkwerk stimuleren en dat betekent voortdurend leren, functionele scheiding houdt in dat mensen niet van elkaar leren, denken is in dit proces doen, beslissen en bezinnen en dat steeds opnieuw.

[Terug naar Start Index] bidbooks: [Voor toelichting op campagneproducten, klik hier] [Terug naar Index herformuleren] [voor deel 2 zie herformuleren met Beelden]