oan “Als de maan het hart verlicht, waar blijft dan de meester van het lichaam?”
“Waar blijft de vuist als de hand zich ontspant?”
De koan is een vraag die een zenmeester aan een leerling stelt. Deze vraag is altijd zo dat hij de weg naar de ratio verspert. Intellectueel is hij niet te beantwoorden. De koan is zeker niet een raadsel of een geestige opmerking. Het doel is twijfel op te wekken en op de spits te drijven. Na in een gesprek met de meester verschillende gezichtspunten naar voren te hebben gebracht -meestal san-zen genoemd - komt men tenslotte onvermijdelijk bij het punt waar men geen uitweg meer weet. Dit doodlopen is het uitgangspunt van de studie van zen! Zo wordt de leerling gedwongen naar onbekende/onbewuste schuilhoeken van de geest te gaan, voorbij het ego. Uiteindelijk is het ‘antwoord’ dikwijls een nieuwe koan. Bijv. “Waarom zou de vuist zich niet ontspannen?”
--------------------------
Deze zenbenadering zou ik willen vergelijken met de vraag- of probleemstelling bij het begin van het creatieve probleemoplossingsproces. De snelle oplossing betekent feitelijk meer van hetzelfde en zal zelden tot nieuwe kansen of mogelijkheden leiden. Allereerst moet de twijfel of de bestaande manieren wel de juiste zijn, in de geest hebben post gevat. De bedoeling is dat alle bestaande denkbeelden en verwachtingen worden opgeruimd. [Vergelijk creatief tenten bouwen] Dan ontstaat er een nieuw inzicht en ontdekken we dat er eigenlijk geen ‘verborgen schuilhoeken’ in de geest zijn. Sinds de ontplooiing van het bewustzijn, zijn wij eraan gewend om begripsmatig en op analytische wijze te reageren op innerlijke en uiterlijke toestanden. Zo verhinderen we zelf onze creativiteit.
Elke creatieve techniek probeert feitelijk het oordeel uit te stellen door twijfel te creëren en vooral vragen te stellen.
De bedoeling van de lange oefening bij zen is er dan ook op gericht de discipline te creëren om de twijfel aan bestaande oordelen een kans te geven.
Een simpele maar lastige vraag is dan ook ‘waarom?’ Naast de andere 4 W’ (wie, wat, waar, wanneer) is het goed regelmatig waarom te vragen en dan vooral niet het eerste antwoord te accepteren, maar gewoon vier keer doorvragen. .
[Voor een zennige oriëntatie: ‘nemawashi’ (verplaaatsen met zorg)]
[Terug naar Index herformuleren] [Terug naar Start Index]
Creativiteit van A tot Zen: Inleiding, Creativiteit